Mantinades: alles over die beroemde rijmende coupletten van Kreta
Dit artikel werd gepubliceerd op 16 november 2022 en bijgewerkt op 23 september 2024.
Eén van de vele mooie dingen van Kreta is dat de traditionele cultuur in het hedendaagse leven en bij alle leeftijdsgroepen zo'n belangrijke rol speelt. De traditie wordt door alle generaties omarmd en is naadloos en prachtig in het dagelijkse leven van Kreta geïntegreerd. Eén van die kenmerkende tradities van de traditionele Kretenzische cultuur is in heel Griekenland bekend: Mantinades.
Wat zijn mantinades?
Mantinades zijn ritmische, rijmende coupletten - over het couplet volgt later meer. Maar om de essentie van dat ritmische couplet volgens een duidelijk patroon te kunnen begrijpen, kijken we eerst naar de meer bekende Limerick. Een Limerick is anders dan een Mantinada omdat het vijf korte regels heeft in plaats van twee langere, maar het zangerige, gemakkelijk herkenbare ritme is eigenlijk meteen vertrouwd. Net als Limericks lenen Mantinades zich voor een slimme improvisatie.
In tegenstelling tot de Limerick - die meestal een beetje ondeugend is - kan de Mantinada elk aspect van de menselijke ervaring uitdrukken. Maar net als de Limerick is de Mantinada een verworven vaardigheid. Sommige mensen bedenken een slimme Mantinada die bij de gelegenheid of de emotie van het moment past.
De vorm van mantinades - het rijmende couplet
Een couplet is - net zoals het klinkt - een couplet van twee regels. In het specifieke geval van Mantinades bevatten de regels elk vijftien lettergrepen en er bestaat ook een specifiek woord voor: decapentasyllabisch.
Het decapentasyllabische vers
Degenen, die een beetje Grieks kennen, zullen dit woord gemakkelijk herkennen: "decapentasyllabisch" betekent ‘vijftien lettergrepen’, (deka = tien, penta = vijf en het woord lettergreep hebben we, zoals zoveel dingen, geleend van het Grieks).
Het decapentasyllabische vers wordt ook wel een ‘politiek’ vers genoemd. Maar het woord politiek betekent niet wat het tegenwoordig betekent. Politiek zoals het hier wordt gebruikt, is afgeleid van het woord polis - stad - en betekent hier poëzie die seculier is in plaats van religieus. Met andere woorden, een vers dat alle aspecten van het dagelijks leven beschrijft: een populair vers. Het decapentasyllabische vers kwam het meest voor in de Byzantijnse periode.
Mantinades en jambische verzen: wat is een jambisch vers?
De meesten van ons zijn wel bekend met het woord "Jambe" in de context van "Jambisch Pentameter" - met andere woorden, vijf paar lettergrepen. Maar jambisch op zichzelf verwijst naar het ritme, naar het patroon van woorden dat in de nadruk, de opkomst en de ondergang van de stem wordt weerspiegeld. Jambisch betekent een korte, onbeklemtoonde lettergreep die wordt gevolgd door een lettergreep met een langere, meer nadrukkelijke klemtoon.
De geschiedenis van Mantinades
Mantinades waren oorspronkelijk populair in het Byzantijnse tijdperk - op Kreta betekent dit het tijdperk van de Venetiaanse bezetting (1205 - 1669). Dit betekent dat, terwijl een groot deel van Griekenland onder de controle van het Ottomaanse Rijk stond, vanaf 1430 in sommige gebieden en zelfs vóór de val van Constantinopel Kreta onder de Venetianen christelijk bleef. Dit was een periode van culturele bloei en wordt soms ook wel de "Kretenzische Renaissance" genoemd. Mantinades waren een belangrijke vorm van culturele expressie in dit tijdperk en zijn dat tegenwoordig nog steeds.
Waar komt het woord mantinades vandaan?
Het is een mooi woord, dat zichzelf verheft zoals het vers dat het beschrijft. De oorsprong van het woord Mantinades heeft een aantal verklaringen. Eén daarvan is dat het van het werkwoord "mantevo" komt - van goddelijk zoals in een orakel. Hier zit enige logica in, aangezien oude profetieën vaak de vorm van gedichten aannamen. Een andere logische verklaring verbindt het woord met het Italiaans, dat door de Venetianen werd gesproken, aangezien het eiland Kreta door Venetië werd bezet toen de Mantinada ontstond. In deze uitleg is de oorsprong van het woord ‘mattino’ – wat dageraad of gewoon ‘Mattinata’ ochtend betekent.
Lees ook: Het verhaal van Erotokritos
Is de Mantinada een muzikaal gedicht?
De Mantinada is een rijmend couplet. Het is geen lied, maar van zichzelf heeft het zo'n sterke en duidelijke ritmische kwaliteit en een zangerige cadans, dat het wel muzikaal aanvoelt. Bovendien zijn Mantinades zeer geschikt voor de begeleiding van muziek, zoals de Kretenzische lyra, evenals de "laouto" – een snaarinstrument zoals een luit. In de praktijk is het dus heel gebruikelijk dat een Mantinada als een lied wordt voorgedragen.
Lees ook: De beroemde muzikanten van Kreta
Waar gaan Mantinades over?
De Mantinada is de geluidsdocument van het Kretenzische leven en vertelt alle gebeurtenissen, groot of klein, blij of verdrietig. Ze vertellen diepe waarheden en eren zelfs de doden - veel Kretenzische graven hebben zelfs Mantinades erop gegraveerd.
Meestal is de Mantinada echter een mooi voorbeeld van spontane humor en wijsheid. En natuurlijk, zoals liefde ons in het leven in beslag neemt, is het ook een favoriet onderwerp voor de Mantinada:
“Κάθε λεπτό σε σκέφτομαι κάθε στιγμή μου λείπεις, υπάρχεις μες στο αίμα μου σαν τον ιό της γρίπης!”
“Kathe lepto se skeftomai, kathe stigmi mou leipeis, Iparcheis mes sto aima mou san ton io tis gripis”
“Ik denk elk moment aan je, ik mis je, het is waar, je zit in mijn bloed als een virus, als een soort griep.”
En de inspiratie voor weer anderen is Kreta zelf:
“Όσο υπάρχουν τα βουνά και στέκει ο Ψηλορείτης, δεν έχουν φόβο να χαθούν τα έθιμα της Κρήτης”.
“Oso yparchoun ta vouna kai steki o Psiloritis, then exoun fovo na hathoun ta ethima tis Kritis.”
“Zolang er besneeuwde toppen zijn en de berg Psiloritis trots staat, is er geen angst dat we de kostbare gebruiken van Kriti zullen verliezen”
Wie bedenkt en voert Mantinades uit?
Nou, op Kreta eigenlijk wel iedereen, maar sommige mensen zijn er natuurlijk wel beter in dan anderen. De Kretenzische levensstijl leent zich uitermate voor deze populaire kunstvorm. Als de mensen bijvoorbeeld na de maaltijd nog rond de tafel zitten, aan hun raki nippen, met elkaar proosten en de stemming steeds luchtiger wordt, kan iemand spontaan in mantinades uitbarsten.
Een ander prachtig kenmerk van de Mantinada is dat ze vaak antifoon zijn, wat betekent dat ze ook zeer geschikt zijn voor een dialoog. De ene Mantinada kan als reactie daarop een andere Mantinada oproepen, aangezien vrienden zeer kundig kunnen plagen - een soort zuidmediterrane rap battle met Byzantijnse roots.
Mantinada-wedstrijden
Deze volkskunstvorm is zo populair dat er zelfs wedstrijden zijn. De Filologenvereniging van Chania sponsort er een, net zoals bijvoorbeeld plaatsen als Agios Nikolaos en Ierapetra.
Lees ook: Feiten Over Kreta: Basis-, Historische en Culturele Informatie
Beroemde Mantinades
Hoewel veel mantinades spontaan zijn gecomponeerd en de meeste Mantinades nooit worden opgeschreven, is er één erg beroemd in heel Griekenland en erg populair op Kreta. Dit is de beroemde "Erotokritos" - een lang gedicht geschreven door Vitzentsos Kornaros in het begin van de 17e eeuw toen Kreta onder Venetiaanse heerschappij stond. De Erotokritos is opgebouwd uit meer dan 10000 dekapentasyllabisch gerijmde verzen: mantinades.
Mantinades op Kreta
Mantinades zijn één van de meest interessante immateriële culturele schatten van Griekenland. Als je hun ritmes begint te ontdekken, zul je ze tijdens je reis snel herkennen.